YERALTI SULARI VE KAYNAKLAR

YERALTI SULARI VE KAYNAKLAR

YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR

Yağışlarla yeryüzüne inen suların bir kısmı akışa geçer, bir kısmı buharlaşır, bir kısmı bitkiler tarafından tutulur ve bir kısmı ise toprağa sızar. Yeraltı sularının oluşabilmesi için yüzeysel suların yeraltına sızması  gerekir. Yeraltına sızan sular geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikir ve yeraltı  sularını oluşturur. Yer altı  suyu taşıyan tabakalara akifer  adı verilmektedir. Yeraltı  sularının kendiliğinden yeryüzüne çıktığı  yerlere  ise  kaynak ismi verilir.

Yeraltı suyunun miktarını ve beslenmesini, yağış miktarı, yüzeyin eğimi, bitki örtüsü ve taşların geçirimlilik özelliği belirler.Suların yeraltına sızmasını etkileyen faktörler:

1.Arazinin geçirimlilik derecesi, 

2.Yağış miktarı,

3.Yağışın şekli,

4.Sıcaklık ve buharlaşma,

5.Arazinin eğimi, 

6.Bitki örtüsü.  

Yağmur ve kar sularını yeraltına kolay sızdıran taşlara geçirimli taşlar denir. Geçirimli taşların başlıcaları, kumtaşı, çakıl taşı, kalker ve bazalttır. Geçirimli taşlarda oluşan tabakalardan geçerek dibe sızan sular geçirimsiz taşlardan oluşan tabaka üzerinde birikir. Geçirimsiz taşların başlıcaları, kil, şist, marn, granittir.

Özellikle arazinin geçirim derecesi etili olmaktadır. Geçirimsiz arazilerde sular yeraltına fazla sızamamakta, geçirimli ve kayaların gözenekli bir yapıda olduğu arazilerde sızma fazla olmaktadır. Özellikle yağışın çok ve arazinin geçirgen ve gözenekli olduğu yerler yer altı sularının çok olduğu alanlardır.    

Yeraltı sularını besleyen kaynaklar:

1-Yağışlar,

2-Akarsular ve göller,  

3-Eriyen kar ve buz sularıdır.

Yeraltı suları kayaların çatlaklarından veya tabakaların yamaç, vadi, faylar tarafından kesildiği yerlerden, ya da çeşitli şekillerde insanların açtığı kuyulardan yeryüzüne çıkar. Yeraltı sularının kendiliğinden yüzeye çıktığı yerlere de “kaynak” ( Göze, eşme, memba, pınar) denir.

Kaynak sularının kalitesi, suyun geldiği yerdeki kayanın kimyasal özelliğine bağlıdır. Silisli kayalardan çıkan kaynak suları, çözünmüş kireç içermediği için içme suyu olarak kullanılmaya uygundur. (Örneğin Uludağ, İzmir, Tokat, Niksar olduğu gibi). Kireçli arazilerden çıkan kaynak suları kireçli, jipsli arazilerden çıkan kaynak suları acı olduğu için içme suyu olarak kullanılmaya elverişli değildir.                

Yeraltı sularının önemi:

1- İçme ve kullanma suyu temininde,

2- Yarı kurak ülkemizde yaz kuraklığında tarım alanlarının sulanması,

3- Sağlık ve turizm açısından önemli yeri vardır.

4- Kültür balıkçılığı ve son yıllarda paketlenip ihracatta önemli yer tutar.

KAYNAK ÇEŞİTLERİ ve ÖZELLİKLERİ
Yamaç (Vadi) Kaynağı

Yeraltına sızan suların bulunduğu tabakanın birvadi tarafından kesilmesi ile oluşan kaynaktır.  Genellikle vadi yamaçlarında görülür. 

 

Karstik Kaynak (Voklüz)

Karstik sahalarda kalker tabakaları  arasındaki boşlukları doldurmuş olan yer altı sularının yüzeye çıktığı kaynaktır. Bol miktarda kireç içeren bu kaynakların suları genellikle sürekli değildir. Yağışlarla beslendikleri için karstik kaynakların suları soğuktur. 

   

Şekillerin büyük hali için üstüne tıklayınız.

Fay Kaynağı

Geçirimli tabakalarda toplanan yeraltı  sularının kırık hattını takip ederek yeryüzüne ulaşmasıyla oluşan kaynaklara fay kaynağı  denir. Fay  kaynaklarını  suları  genellikle sıcak olduğu için kaplıca ve ılıca adını alır.  

 

Resimler kaynak: www.kayiben.blogspot.com 

Yerkabuğunun derinliklerinden geldiği için suları  sıcak olan kaynaklara kaplıca ve ılıca denir.Bu kaynakların suları  36° den (insan bedeninin sıcaklığından) düşükse ılıca yüksekse kaplıcadır.Bu   sular geçtikleri taş ve tabakalardaki çeşitli    mineralleri eriterek bünyelerine aldıkları için mineral bakımından zengindir.

Gayzer

Volkanik bölgelerde basınç  altında  ısınan yeraltındaki suyun, belirli aralıklarla fışkırması ile oluşan kaynaklardır.Yeni Zelanda ve İzlanda'da yaygındır.

Artezyen Kaynağı

İki geçirimsiz tabaka arasında sıkışmış  olan yeraltı  sularının üstteki tabakanın delinmesine bağlı  olarak fışkırarak yeryüzüne çıkan basınçlı yeraltı  sularının  oluşturduğu kaynaklardır.             www.harunyahya.org/.../res/artezyen.jpg

Konu ile ilgili tavsiyeler

Genel olarak şekilleri verilerek hangi tür kaynak oldukalrı sorulabilir.Yine kaynak sularının özellikleri sorulabilir.Karstik kaynaklar kireç bakımından zengindir bilgisi önemlidir.Artezyen basınçlı bir kaynak çeşididir.Gayzer de ise sıcak buhar ve su şeklinde püskürür.

Yer altı suları bol yağış alan geçirimli arazilere sahip alanlarda yaygındır.